長いエスぺランティスト人生のあれやこれや その2

その1

Sanjo

 短大時代に始めたエスペラントの学習は、社会人になって一旦途切れることになった。いろいろ事情があって、卒業後は福島で働こうと実家に戻ったため、エスペラントを続ける環境が残念ながらなかった。それでも、仙台エスペラント会に連絡をして、行ってみようかと思ったこともあったが、田舎の交通事情は悪く、少ない本数の列車(!)で往復3時間以上かけて出かける勇気はわかなかった。

 その年の夏、上京して就職。当時は一流企業も中途採用が盛んで、職探しには困らなかった。私が就職したのは、東証一部上場(今では懐かしい名称になってしまったが)のけっこう有名な企業で、勤務地は銀座6丁目並木通りの支社!いわゆる「花のOL時代」(このことばも最早死語ではあるが)を約2年間人並みに満喫して、エスペラントはほとんど私の生活から消えていた。とはいえ、エスぺランティストの友人とは親しくしていて、この後の私の人生計画を立てるに際して、エスペラントと直接の関連はないが、大きなヒントを与えてもらった。その友人は、仕事で3年間ロンドンに駐在していて、私が英語をもっと勉強するために渡英したいという希望を持っていることを知っていた。そこで、現地で得た情報を私に伝えてくれたのだ。

 英語の勉強に海外に行く、というと、現在では大学等への留学が普通だが、イギリスには世界中から英語を勉強したい若い、特に女性が選択できるシステムとして、オーペア制度というのがあった。今もあるらしいが、最近はワーキングホリデービザを利用したりするらしい。1970年代には、日本からもけっこうな数の女性がオーペアとして渡英していた。私は会社勤めをして貯金も少しあったので、すぐに決断した。幸いに友人がロンドンのイギリス人家庭を紹介してくれたので、事前に手紙のやりとりをして、いざ出発!とりあえず観光ビザで行ったが、空港の入管で私の受け入れ家庭の手紙を見せると、その場で1年有効のビザをもらえた。1974年11月のこと。

 私を受け入れてくれたDavenport家には、3歳と6か月の赤ちゃんがいた。おまけに大きな、黒のラブラドールも。私の英語は、会社勤めでは使っていなかったので、渡英前に学習し直した程度だったが、どうにか日常生活は送れた。できるだけしゃべって、その家の主人が夕方持ち帰る新聞をいただいて読んだり、時には議論したり。当時は、イギリスは北アイルランドで対英テロ闘争を行っていたIRAのテロ事件が頻繁に起きており、私もロンドン中心部へ出かけて、交通規制にあったこともあった。オーペアというのは、受け入れ家庭にもよるが、こどものお世話をしたり、家事を少しやることで少額ではあるが報酬がもらえる。時間をやりくりして、英語学校にも通うことができ、ドイツ、スペイン、スイスなどから来ていたオーペアの人たちと友達にもなった。滞在中に、イギリス各地にも連れていってもらった。エミリー・ブロンテの小説「嵐が丘」の舞台になったヨークシャーの荒野は印象に残っている。

 1年間だから、けっこういろいろな経験ができたし、とても充実した時期であったが、今残念に思っているのは、この間エスペラントとは全く関係がなかったこと。一度、ロンドンのエスペラントクラブを訪ねようかと思ったことがあったが、しなかった。イギリスには英語を勉強しに来たのだから、英語に集中しようと考えたわけだが・・・ もし、あのときエスペラントもやっていたら、私の人生は別のものになったかもしれない、と夢想することはある。ただ、英語が自由に使える状態で、各国から来た人々とも英語で話すことができる状態だったため、それ以上の共通語を必要としなかったのだろう。今となれば、もったいなかったなと後悔している。1975年11月の帰国後、仕事に英語を使うことが多くなったが、それでもエスペラントをすっかり止めたわけではなかった。(続く)

Restantaj Esperantaĵoj; du epigrafoj skribitaj en Esperanto

OONISHI Masajuki

【要約】1930年代に青山士(あおやま・あきら)によって造られた新潟県の大河津分水の建設碑及び長野県の和田峠トンネルの上部には、エスペラントで刻まれた銘文が残っている。エスペラント運動が盛んだった当時が偲ばれる。

Mi prezentas du epigrafojn, skribitajn en Esperanto, fare de s-ro AOYAMA Akira(青山士).

La unua estas monumento de kluzo ĉe Ookawazu bunsui(大河津分水、新潟県), kiu estis konstruita en 1931 por akvoreguligo de la rivero Ŝinano, en la gubernio Niigata.
La konstruado, sub la kondukado de s-ro Aoyama, estis tre malfaĉila. Post la finfaro, la koncernatoj konstruis ĉi tiun monumenton.
Sur la fronta flanko troviĝas la japana kaj espernta frazoj.
「万象ニ天意ヲ覚ル者ハ幸ナリ」
“Feliĉaj estas tiuj, kiuj vidas la Volon de Dio en Naturo”
Sur la aliflanke,「人類ノ為メ国ノ為」“Por Homaro kaj Patrujo”

Ĉe OOKAWAZU Bunsui (大河津分水、新潟県)
萬象ニ天意ヲ覺ル者は幸ナリ
Feliĉaj estas tiuj, kiuj vidas la Volon de Dio en Naturo
人類ノ為メ国ノ為
Por Homaro kaj Patrujo

Due, distingiloj de Wadatouge tunelo(和田峠・旧道トンネル、長野県), kiu estis konstruita en 1933 en la gubernio Nagano.
La frazoj estas nur per Esperanto.
Maldekstre, “Por la Vojo de la Homaro” kaj dekstre, “Kun Penoj de la Homaramo”.(拙訳:人類の道の為、人類愛の労苦をもって)

Ĉe WADATOUGE Tunelo (和田峠、長野県)
Por la Vojo de la Homaro
Kun Penoj de la Homarano

Mi pensas, ke en la unuaj jaroj de la 20a jarcento, Esperanto-movado en Japanio estis tre aktiva. Tiuj monumentoj montras tiaman cirkonstancon.

Mia vivo kun miaj dorlotbestoj (1/2)

verkita de Tutamo

【要約(Resumo en la japana lingvo)】柴犬と2匹のネコとの生活について語るエッセイの前編。昔は家の中で飼う犬を「座敷犬」と呼んだものだがうちの次郎も座敷犬生活を送っている。彼の生活はとても健康的だ。

Mia familio havas tri dorlotbestojn. Unu el ili estas vira ŝiba-hundo, nomata “Ĵiro”. Kaj du estas katoj, kiuj apartenas al la speco, norvegia arbaro (norwegian forest). Ili estas virina “Koume” kaj vira “Sasuke”. Ili tri loĝas kune kaj amike kun miaj familianoj en mia domo.

Nigra hundo:Ĵiro Griza kato:Koume Bruna kato:Sasuke

Dekojn da jaroj antaŭe, oni tenis hundon ekster domo. Tiam hundo tenita en domo estis neordinara kaj precipe nomata “zashikiinu (座敷犬)”, kiu signifas endoman hundon. Sed nuntempe multe da familioj tenas hundojn endome. Kial endoma tenado vastiĝas? Pri tio mi havas opinion, ke eksterdoma tenado estas kruela por hundoj kaj riskas hundojn kontraŭ forŝtelo kaj malsaniĝo ktp. Efektive la malsano portata fare de moskito, filariozo, estas tre danĝera. En mia infana tempo, mi malĝoje perdis hundojn pro tio. Nia Ĵiro loĝas en domo, kies fenestroj estas kovritaj de retoj. Kaj li regule vizitas hospitalon por dorlotbestoj por kontrolo de sia sango kaj sia preventa medikamento.

Li vivas sana kaj regula. Ĉiutage li promenas kun mia edzino, matene kaj posttagmeze. Por hundo oni devas promenigi dufoje tage. Ĉiumatene mia edzino kaj li vekiĝas je la 5a kaj promenas dum unu horo, kaj posttagmeze je la 16a horo. Mi ne povas sekvi ilian regulan vivon, ĉar ili estas tre precizaj ĉiutage. Mi promenas laŭ mia libera tempo, kiam mia edzino estas okupita aŭ kiam estas sabate aŭ dimanĉe.

Li manĝas hundo-manĝaĵon post promenado. Diversaj specoj troviĝas, el viando de koko, porko, bovo kaj ŝafo. Li ŝatas ankaŭ panon kaj udonon. Tuj kiam iu familiano manĝas ilin, li proksimiĝas kaj sidiĝas apud la piedoj atendante donacon al si. Li ne interesiĝas pri rizo. Se li manĝos ĝin, certe li atendos same. Ĉokolado kaj faboj ktp estas danĝeraj por hundo. Ni devas zorgi, ke ni ne faligu ilin sur plankon kaj ke li ne manĝu ilin.

Li trinkas nur akvon kaj ni donas al li nur akvon. Kiam li estis infano, ni donas ankaŭ lakton. Li trinkis ĝin kun plezuro. Sed mia edzino ĉesis doni ĝin, kiu enhavas multe da graso, por ke li ne dikiĝos. Nuntempe ni pensas, ke ni devas doni lakton por lia resaniĝo, kiam li malfortiĝos eble.

Nokte ĉirkaŭ la 21a horo, li ekdormas sur sia kuseno.

Sekvos la dua duono.

Raporto pri la Ĝenerala Kunsido Somera en 2022

skribita de JABUKI Cutomu

【要約(Resumo en la japana lingvo)】6月4日に埼玉エスペラント会の夏季総会を開催した。前半は活動状況や新たに取り組む総会や会報について報告し、後半はオンライン懇親会を行った。次の冬季総会はザメンホフ祭と一緒に12月に開催を予定している。

Nia rondo, Saitama Esperanto-Rondo, okazigis la Ĝeneralan Kunsidon en la 4a de junio sur ZOOM. Nia rondo havas longan historion ekde la jaro 1957. Tamen en la lasta tempo ni ne okazigis ĝeneralan kunsidon. Okaze de ŝanĝo de la prezidanto en la lasta aŭtuno, ni planis okazigi la kunsidon denove. En la tago ok membroj kolektiĝis. Ĉi-foje ni uzis nur la japanan.

Kolektiva bildo de la Ĝenelara Kunsido Somera en 2022

En la unua duono dum kvindek minutoj, la kunsido iris laŭ la agendo. Unue ni ok sinprezentis unu la alian laŭvice pri sia nomo, sia komenca okazo kaj sia historio de Esperanto. Post tio mi, prezidanto, raportis pri la situacio, la agado kaj la plano de nia rondo per ppt-dosiero: Renovigo de la reguloj; du rondestroj, la prezidanto kaj la kasisto; du membraj tipoj, regula kaj helpa; kotizo; regula kunsido okazata en du fojoj monate. Aldone, du novaj aferoj, la Ĝenerala Kunsido okazota en du fojoj jare kaj la reta bulteno, “La Verda Gemo”, eldonota sezone. Mi prezentis nian retejon*1 kaj nian tviteron*2. Ni uzas ĉi tiujn, kiel du kanalojn por konekti Esperanton kun la publiko, kiu ne konas ĝin, kaj por konekti nin kun esperantistoj tra la mondo. En lasta parto, mi raportis la financon kaj montris nian dankecon al du membroj, kiuj donas al ni siajn aparatojn senpage.
*1 saitama-esperanto.net
*2 @saitama_eo

Post dek-minuta ripozo, la dua duono dum horo komenciĝis. Tio estas reta bankedo. Trinkante iom da alkoholaĵo, ni interparolis pri diversaj temoj gaje: Resaniĝo de nia membro post operacio; traduko de esperanta libro en la japanan kaj tiu eldonado; lernolibro por komencantoj; legado per Kindle; enkonduka kurso en Sayama, ktp. La tempo pasis tre rapida.

La sekva kunsido, la Ĝenerala Kunsido Vintra en 2022, okazos en la komenco de decembro. Ĝi estos kun la Zamenhofa Festo. Kian kunsidon ni okazigos? Mi volas renkonti membrojn, kiuj ne povis veni ĉi-foje.

Fino.

長いエスぺランティスト人生のあれやこれや その1

Sanjo

 私がエスペラントと関わりを持ったのは1969年夏のこと。横浜にあった神奈川県立外語短期大学(数年前に廃校)で英語を専攻する1年生のときだった。英語会話の授業の講師は、県内にある米軍基地の将校の奥さんだったそうで、教職の経験があったのかどうか定かではない。私は、福島の田舎育ちの、英語大好き、ミーハーな女子だったので、横浜という都会で英語が勉強できることに満足していた。英会話の講師が、英語ネイティブであれば、その人がどういう人かは気にならなかった。

 さて、その講師が出した夏休みの宿題が、世界共通語について、英文でレポートを書きなさい、というもの。世界共通語?英語に決まってる?そのとき、小学校6年の時に新聞で見た「きょうは何の日」のコラムで、エスペラントという世界共通語があるということを読んだ記憶が蘇った。おそらく、ザメンホフの誕生日12月15日の記事だったのだろう。さらにラッキーなことに、外語短大には毎月La Revuo Orientaが送られてきていて、それが毎号図書館を入ってすぐの書棚に置いてあった。というわけで、世界共通語としてエスペラントがあるじゃないか。なら、調べてレポートを書こう、ということで、JEIに電話をすると、横浜と横須賀のエスペラント会を紹介してくれた。レポートには、世界共通語として作られたエスペラントということばがある、英語だけが世界共通語ではない、とか書いて提出したのかもしれないが、もう覚えていない。とにかく、自分でエスペラントとはどういうものか確かめることにして、学習を始めた。当時の下宿先から通うのに便利な横須賀エスペラント会に入れてもらって、夕方アルバイト先から、横須賀共済病院の一部屋で行われていた例会に通い出した。

 会には、お医者さん、古本屋さん、公務員、お寺の娘さんなど、いろいろな人がいて面白かったのだが、幸運だったのは、会で指導していたのが松葉菊延さんだったこと。松葉さんは、エスペラント界で有名な方で、本も何冊か書かれ、当時は難しかったソ連邦エストニアに有名なエスペラント詩人のHilda Drezenを訪ねる海外旅行をしたり。指導も厳しくて、ここで鍛えられたことは私にとってとてもよかった。基本的なことをおろそかにしないこと、とか、固有名詞の呼び方とか。会では厳しく指導していた松葉さんが、会が終わってから夜向かう先は、雑居ビルの階段を地下へ降りた先のキャバレー。遊ぶためではなく、そこで経理の仕事をしていたとか。わたしたちは、いつも顔を見合わせて見送っていた。

 短大卒業まで、わたしは横須賀エス会で学習しながら、首都圏の若いエスぺランティストが企画したハイキングに参加したこともあった。桜木町で行われていた横浜エスペラント会(当時)に行ってみたこともある。

 この後の私のエスペラント人生は、一旦途切れる。(続く)

エスペラント、日本語、そして……

石川尚志

 エスペラント(以下E-o)と日本語にはどんな共通性があるだろうか?もちろん、どちらも人間の言語だから、同一の事象や感情を表現する働きがある。だがこれから問題にしようとするのは、英独仏のようなよく知られた現代の有力な言語(主として印欧語族)にはあまり見られない特徴が、エス語と日本語の間に存在し、そしてそれが言語の本質や起源にまでつながっているのではないかということだ。

 E-oは文法・語彙の90%以上を印欧語族から借りているが、計画言語なので言語系統論上、エス語が印欧語族に属するとはいえないようだし、日本語をモンゴル語や朝鮮語のようなアルタイ語族に含めるかどうかは別として、互いに遠い存在であることは明らかである。

 類型論からいえば、日本語もE-oもトルコ語などと同様に膠着語に分類され、中国語やベトナム語のような孤立語、ラテン語、ドイツ語、ロシア語のような屈折語と対比させられるが(J.Wells, Lingvistikaj Aspektoj de Esperanto)それだけの話で、そこからなにかが引き出される訳ではない。

 音韻については、E-oも日本語も母音が5個であって、英、独、仏、中国語、韓国語などの発音に悩まされる日本人にとっては有難いが、ザメンホフが学んだロシア語、ラテン語、ヘブライ語なども5母音ということなので格別な意義はない。

 以下で私は、「中動態」と「主語無し文」という二つの概念によって日本語とE-oを対比させ、そこから何が見えるかを探ってみたい。私の議論は、主として(多くは日本の)言語学者や哲学者の記述に基づき、E-oに当てはめているが、もとより私は言語学も哲学も正式に学んだことがなく、単なるつまみ食いなので、とんでもない誤読や誤解、牽強付会があるかもしれないことをお断りしておく。

 早速、中動態の検討に進もう。中動態は、現代の印欧語族にはほとんどみられないが、日語とエス語ではありふれた表現であり、対応する表現が多い。

Taro rompis la tason. 能動態 太郎が 茶碗を壊した。
La taso estis rompita de Taro. 受動態 茶碗が 太郎に壊された。
La taso rompiĝis. 中動態  茶碗が 壊れた。
E:Mi naskiĝis en Tokio. 中動態 私は東京で生まれた。
英: I was born in Tokyo. 受動態
独: Ich bin in Tokyo geboren. 受動態

人の生誕は、日、エス共に中動態で表現(というか、中動態でのみ表現)するが、英独仏などは受動態でしか表現できない。別の例を見てみよう。

E: La libro vendiĝas bone. 中動態(自動詞) その本はよく売れる。
独: Das Buch verkauft sich gut. 再帰形(他動詞)
仏: Le livre se vend bien. 再帰形(他動詞)  
英: The book sells well. 中動態?(自動詞)
露: Kнига продается хорошо. 中動態(自動詞)

独、仏、伊、西のような多くの印欧語では、他動詞を使った再帰形でしか、表現できないが、中動態がロシア語には存在し、英語にもわずかにあるといわれる。E-oでも、La libro vendas sin bone. という言い方も文法的に可能だろうが、中動態の方が、形の上でもすっきりしている。

 では、いよいよ中動態の正体を見ていこう。次の二文を比較されたい。

1. Mi naĝis en maro.
2. Mi naskiĝis en Tokio.

どちらの文も、単純な《主語+自動詞+補語》構文である。しかし、決定的な違いがある。1. の動詞は主語の行為を表しているが、2. の動詞は主語の行為ではない、ということだ。先にあげた例文La taso rompiĝis. La libro vendiĝas bone.においても文法上の主語は行為者ではない。E-o話者は無意識に中動態を使っていることが多いが、単なる自動詞文と中動態の自動詞文を見分けるには、その動詞が主語の動作かどうかをみればよい。さらに具体的に見てみよう。Ulrich Lins, ”La Danĝera Lingvo”の271ページにこんな話が出てくる。ある男が作家、ゴリキーに無礼な手紙を出したという嫌疑で逮捕されたが、”En septembro de kuranta jaro mi liberiĝis kaj revenis hejmen.”という。

彼が自由の身になったということは、自分の行為で自由になったのではなく(脱獄しない限り)、官憲によって釈放されたのである。つまるところ、中動態文のLa taso, la libro, Mi, miなどは、形式的には主語であっても実態は文中には現れない第三者の行為の目的語だったりする。

 さらに重要なことは、中動態の文は、「主語の行為」を表すのではなく、「主語に生じた事態、状態の変化」を表すのだ、ということである。主語は、出来事が起こる場所なのである。今まで上げた例を検討すれば、それが当てはまることはすぐわかると思うが念のためもう一つ例をあげる。

Mi amas ŝin.というのは、愛しているという状態を示しているので、そうなるに至った始めはどう表現するか。

E: Mi enamiĝis al ŝi. 私は彼女との恋に落ちた。
英: I fell in love with her.
仏: Je suis tombé amoureux d’elle.

恋という事象は、「私はこれから彼女を愛するぞ」というように意思的行為によって起るのではないので、ekamis ŝinではなくenamiĝis al ŝi の方が適切だろう。E-o、英、仏、日語、皆、落とし穴に落ちるように、あるいはKupidoの矢に射られるように、意図せずそういう状態に陥る。私という場所にそういう事態が生じたということだ。恋というのは中動態的事象なのである。

 先にあげたLins“La Danĝera Lingvo”には中動態表現が頻出するが、Lins氏は意図的に中動態を多用しているとは思われないが、そこで使われている自動詞をすこし、アットランダムに上げてみよう。

mildiĝi, kreiĝi, kaptiĝi, plioftiĝi, forgesiĝi, paĉiĝi, estingiĝi, sciiĝi, tiriĝi, vidiĝi, kaptiĝi, ligiĝi, sentiĝi, ĝeniĝi, detruiĝi, trarompiĝi, implikiĝi, diskoniĝi, ktp.

これらの自動詞からどのような文ができるか、読者の皆さん、試して下さい。

例文の紹介と分析だけで中動態の定義と、文法的検討は次回のお楽しみに。

                              ― 続くー 

Mia legado

Jokano

【要約】ネット上で読める25の短い小説を読んでいます。難しいものもありますが、Youtubeの解説が私の読書を深めてくれます。

De la lasta jaro mi partoprenas en legoklubo de San-Paŭlo. ― Mi mensogis. Mi nur spektas filmojn de ĝia kunveno en jutubo. Ili ĉiufoje diskutas pri unu novelo el 25 klasikaj Esperantaj noveloj elektitaj de Sten Johansson. La novelaro konsistas el 25 mallongaj noveloj verkitaj de diversaj verkistoj en diversaj tempoj kun diversaj etosoj. Antaŭ spektado mi tralegas la traktotan novelon kelkfoje kaj pensas kion diri, se mi efektive ĉeestus en la kunveno. Estas interese aŭskulti impresojn kaj interpretojn de aliaj homoj. Danke al la membroj de EASP mi pli bone komprenis la novelojn. Verdire kelkaj noveloj estas plenaj de nekutimaj vortoj kaj malfacilaj por mi, dume kelkaj profunde kortuŝis min.


La 19a novelo, AMBURĜONO, estas verkita de japano. Mi unuafoje legis esperantan originalan novelon verkitan de japano. Komence mi pensas, ke ĝi estas romantika rakonto pri amrilato de naivaj gejunuloj. Sed poste mi rimarkis, ke la verkisto esprimis maltrankvilecon kaj koleron de gejunuloj post la dua mondmilito. Precipe en la junulino mi vidis fortecon evoluigi ŝian estontecon, kvamkam la verkisto nenion rekte skribis pri tio.

Ankaŭ la aliaj rakontoj estas legindaj. Mi ŝatas precipe la 6an, 7an, 8an kaj 17an. La lastajn 3 mi ankoraŭ ne legis.